ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ - ΓΝΩΣΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

Τα σχήματα Ανοικτής Πρόσβασης λειτουργούν προς το παρόν ως υποκατάστατα των παραδοσιακών εκδοτικών σχημάτων, ενώ σύμφωνα με την άποψη του Peter Suber δεν αποκλείεται να συνεχίσουν στο μέλλον να συνυπάρχουν με τα παραδοσιακά εκδοτικά σχήματα.

Ωστόσο, οι προϋποθέσεις για να εξαπλωθούν και να αποτελέσουν στο μελλον βασικούς μηχανισμούς δημιουργίας και δημοσίευσης του επιστημονικού περιεχομένου είναι:

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των εμπλεκόμενων και την έως τώρα διαμορφωμένη κατάσταση, στο μέλλον θα επικρατήσουν οι συλλογικές πλατφόρμες που θα συνδυάζουν όλους τους τύπους και τα είδη περιεχομένου και θα συντονίζονται από έναν οργανισμό συλλογικής διαχείρισης που θα καλύπτει με ευελιξία τις απαιτήσεις αδειών χρήσης, διαλειτουργικότητας και νέων επιχειρηματικών μοντέλων.

Παράδειγμα έργου που κινείται προς αυτή την κατεύθυνση είναι το Arrow Project.

Προβληματισμοί & ενδοιασμοί

Η ακαδημαϊκή και ερευνητική κοινότητα αντιμετωπίζει στο σύνολό της θετικά την κίνηση για την Ανοικτή Πρόσβαση. Παρόλα αυτά σε πολλές δημόσιες διαβουλεύσεις έχουν εκφραστεί προβληματισμοί που σχετίζονται με τα παρακάτω ζητήματα:

1. Τα έξοδα δημοσίευσης

Οι πιο διαδεδομένες προτάσεις επίλυσης είναι:

• η χρέωση των δημιουργών για δημοσίευση του άρθρου (συνήθως το κόστος καλύπτεται από τον φορέα όπου ανήκει ο δημιουργός)
• η εξασφάλιση μακροχρόνιων χρηματοδοτήσεων
• η ανοικτή αυτο-αρχειοθέτηση που προϋποθέτει θέσπιση κατάλληλης νομοθεσίας
• η εξασφάλιση εξωτερικών ιδιωτικών πόρων από χορηγίες, διαφημίσεις.

2. Το κύρος και την ποιότητα των δημοσιεύσεων

Τα νέα σχήματα υστερούν σε κύρος και καταξίωση σε σχέση με τα παραδοσιακά καθώς: 

• βρίσκονται στην αρχή του κύκλου ζωής τους
• βασίζονται στο Διαδίκτυο που δεν χρησιμοποιείται από το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας.

Η ποιότητα και οι διαδικασίες αξιολόγησης αμφισβητούνται καθώς η τεχνολογία του Διαδικτύου είναι πολύ εύκολο να χρησιμοποιηθεί από οποιονδήποτε, ενώ και τα κριτήρια ποιότητας μπορούν να γίνουν πιο ελαστικά καθώς δεν υπάρχουν περιορισμοί στον όγκο του περιεχομένου που μπορεί να δημοσιευτεί ούτε κόστη εκτύπωσης.

3. Τα πνευματικά δικαιώματα

Η επιστημονική κοινότητα εκφράζει φόβους για την απώλεια του ελέγχου αποκλειστικότητας που οφείλονται:

• στην έλλειψη ενός καθορισμένου νομικού πλαισίου
• στην ιδιαίτερη φύση του Διαδικτύου όπου το περιεχόμενο είναι εύκολα προσβάσιμο σε οποιονδήποτε
• στις βασικές αρχές της Κίνησης για την Ανοικτή Πρόσβαση που υποστηρίζουν την παραίτηση από τα δικαιώματα αποκλειστικότητας.

4. Τη μακροχρόνια βιωσιμότητα των νέων σχημάτων

Τα συστήματα ανοικτής πρόσβασης δεν έχουν αποδείξει ακόμη τη βιωσιμότητά τους. Έως τώρα τα περισσότερα σχήματα έχουν υλοποιηθεί με κρατικές χρηματοδοτήσεις.

Επειδή αυτό το μοντέλο λειτουργίας δεν μπορεί να εξασφαλίσει μακροχρόνια βιωσιμότητα, είναι αναγκαίο δημιουργηθούν εφικτά οικονομικά μοντέλα που θα καλύπτουν έστω το κόστος λειτουργίας των νέων σχημάτων χωρίς την πλήρη εξάρτηση από δημόσια κεφάλαια. Αξιόλογες προσπάθειες υλοποίησης βιώσιμων μοντέλων λειτουργίας σχημάτων ανοικτής πρόσβασης έχουν γίνει από τους οργανισμούς: Public Library of Science (PLoS), PubMed Central, BioMed Central.

Επίσης, στους προβληματισμούς της επιστημονικής κοινότητας περιλαμβάνεται και η πιθανή αντίδραση των παραδοσιακών εκδοτών στην μελλοντική εξάπλωση και καθιέρωση των νέων σχημάτων και η αντιμετώπισή της.

Κινήσεις ενάντια στην Ανοικτή Πρόσβαση

Η εξάπλωση των πρωτοβουλιών και των κινήσεων για την Ανοικτή Πρόσβαση έχει προκαλέσει αντιδράσεις κυρίως από τους παραδοσιακούς εκδότες. Εκτός από την αρθρογραφία υπάρχουν και οι εξής κινήσεις:

• Η καμπάνια του συνασπισμού PRISM
• Η διακήρυξη της Διεθνούς Ένωσης Εκδοτών STM