ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ - ΓΝΩΣΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

Με στόχο να συμβάλει στoν σχεδιασμό εθνικής πολιτικής για την Ανοικτή Πρόσβαση στην επιστημονική γνώση, η Ημερίδα "Διαμόρφωση Εθνικών Πολιτικών για την Ανοικτή Πρόσβαση" , η οποία πραγματοποιήθηκε από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) την Πέμπτη 6 Δεκεμβρίου 2012 στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, συγκέντρωσε διακεκριμένους εκπρόσωπους του ακαδημαϊκού και ερευνητικού χώρου από την Ελλάδα και το εξωτερικό, διαμορφωτές πολιτικών και μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων. 

Η εκδήλωση, που διοργανώθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου MedOANet (Mediterranean Open Access Network, www.medoanet.eu), έδωσε την ευκαιρία να παρουσιαστούν οι πολιτικές και οι καλές πρακτικές που εφαρμόζονται διεθνώς στον τομέα της Ανοικτής Πρόσβασης, καθώς και οι σχετικές εξελίξεις στην Ελλάδα, με στόχο να προωθηθεί στη χώρα μας μια συντονισμένη υιοθέτηση τέτοιων πρακτικών και πολιτικών.

Το έργο MedOANet, που χρηματοδοτείται από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα της ΕΕ, σχεδιάστηκε και συντονίζεται από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (www.ekt.gr) και εντάσσεται στο πλαίσιο συστηματικών δράσεων του φορέα για την προώθηση και την εφαρμογή της Ανοικτής Πρόσβασης στη χώρα μας, με απώτερο στόχο την ενίσχυση της έρευνας και καινοτομίας. Με βάση τον θεσμικό του ρόλο, το ΕΚΤ αναπτύσσει ηλεκτρονικές ερευνητικές υποδομές και υπηρεσίες που αφορούν στη συλλογή, διάθεση και διατήρηση περιεχομένου επιστήμης, τεχνολογίας και πολιτισμού. Το κύριο αναπτυξιακό εργαλείο προς αυτή την κατεύθυνση είναι το έργο "Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας" (www.epset.gr).  

Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν εκπρόσωποι φορέων, οι οποίοι δραστηριοποιούνται στη χρηματοδότηση και παραγωγή έρευνας, στη χάραξη πολιτικών και στη διάχυση και χρήση των ερευνητικών αποτελεσμάτων στη χώρα (π.χ. πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες, ερευνητικά κέντρα). Στο πρώτο και δεύτερο μέρος της εκδήλωσης παρουσιάστηκαν εισηγήσεις για τις τρέχουσες διεθνείς εξελίξεις, αλλά και την ελληνική πραγματικότητα, στον τομέα της Ανοικτής Πρόσβασης. Στο τρίτο μέρος που περιελάμβανε στρογγυλή τράπεζα με τη συμμετοχή εκπροσώπων διαφόρων φορέων, οι προσκεκλημένοι είχαν την ευκαιρία να επεκτείνουν τη συζήτηση σε όλους τους τομείς της Ανοικτής Πρόσβασης. Σημειώνεται ότι οι χρήστες του διαδικτύου είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν την ημερίδα ζωντανά στη διεύθυνση www.ekt.gr/events/live.

Η Ανοικτή Πρόσβαση στη βάση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής για την  Έρευνα και Καινοτομία

Οι εισηγήσεις του Δρ. Jean-Francois Dechamp (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Καινοτομίας) και της Δρ Alma Swan (Διευθύντρια του SPARC Europe) αναφέρθηκαν στην  ευρωπαϊκή πολιτική για την Έρευνα και Καινοτομία και τόνισαν την ιδιαίτερη σημασία που έχει ο εναρμονισμός των πολιτικών ανοικτής πρόσβασης στα κράτη μέλη με τις πρόσφατες συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής -συστάσεις που  καθιστούν επίσημα την Ανοικτή Πρόσβαση στις επιστημονικές δημοσιεύσεις, ως βασική αρχή η οποία διέπει τον σχεδιασμό του προγράμματος Horizon 2020 (νέο πρόγραμμα της ΕΕ για την έρευνα και καινοτομία) . Επίσης, τόνισαν ότι είναι εξίσου σημαντικό, πέρα από τις οδηγίες και συστάσεις της Επιτροπής, να δημιουργηθούν κίνητρα για τους ερευνητές και μία κουλτούρα διαμοιρασμού στην Ευρώπη. Ειδικότερα, η Δρ Alma Swan επικεντρώθηκε στις παραμέτρους τις οποίες χρειάζεται να λαμβάνουν υπόψη οι φορείς χρηματοδότησης και διεξαγωγής έρευνας για τον σχεδιασμό αποτελεσματικών πολιτικών για την Ανοικτή Πρόσβαση.

Βέλτιστες Πρακτικές για την Ανοικτή Πρόσβαση

Σε απευθείας σύνδεση (μέσω skype) με το Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας Queensland της Αυστραλίας, ο καθηγητής Tom Cochrane (Αντιπρύτανης Τεχνολογίας, Πληροφορίας και Υποστήριξης της Εκπαίδευσης) παρουσίασε ως βέλτιστη πρακτική την πολιτική Ανοικτής Πρόσβασης με υποχρεωτικό χαρακτήρα, που εφαρμόζει το Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας Queensland της Αυστραλίας, και παρουσίασε στοιχεία για την αποτελεσματικότητα και οικονομική βιωσιμότητα της πολιτικής αυτής.

Η Ανοικτή Πρόσβαση σε Ελλάδα και Κύπρο

Την πρόοδο που έχει κάνει η Κύπρος σε ζητήματα προώθησης της Ανοικτής πρόσβασης και τα επόμενα βήματα στα οποία θα προχωρήσει η χώρα για τη διαμόρφωση αποτελεσματικών πολιτικών, παρουσίασαν ο κ. Μάριος Ζέρβας (Διευθυντής Βιβλιοθήκης, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου) και η κα Σύλβια Κουκουνίδου (Υπεύθυνη Γραφείου Ψηφιοποίησης και Αρχείων, Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Κύπρου).

Tην ελληνική πραγματικότητα στον τομέα της Ανοικτής Πρόσβασης, όπως αυτή αποτυπώνεται στις έρευνες που  πραγματοποιήθηκαν από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) στο πλαίσιο του έργου MedOANet, παρουσίασε η Δρ Βικτωρία Τσουκαλά. Τα στοιχεία που συλλέχθηκαν στο πλαίσιο του έργου, χαρτογραφούν διεξοδικά το τοπίο της Ανοικτής Πρόσβασης στην Ελλάδα. Μια γενική εικόνα των αποτελεσμάτων δείχνει ότι οι αριθμοί που περιγράφουν την Ανοικτή Πρόσβαση στην Ελλάδα, βρίσκονται στα επίπεδα των άλλων μεσογειακών χωρών, ωστόσο με μικρές αποκλίσεις προς τα κάτω.

Υποδομές που υλοποιούν την πολιτική Ανοικτής Πρόσβασης

Η ημερίδα περιελάμβανε, επίσης, δύο παρουσιάσεις από τον Δρ. Ν. Χούσο (Υπεύθυνος Μονάδας Ανάπτυξης Εφαρμογών ΕΚΤ) με θέμα τις υποδομές που συμβάλλουν στην Ανοικτή Πρόσβαση και την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας στη χώρα. Ειδικότερα, παρουσιάστηκαν το Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών και το αποθετήριο Ήλιος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, που αναπτύσσει και διατηρεί το ΕΚΤ. Το ΕΑΔΔ προσφέρει πρόσβαση σε περισσότερες από 28.000 διατριβές, με πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για 19.000 από αυτές, ενώ το Αποθετήριο Ήλιος περιλαμβάνει 5.500 τεκμήρια, με πρόσβαση στο πλήρες περιεχόμενο για περισσότερα από 1.600.

Το OpenAIREplus, την κεντρική υποδομή που υλοποιεί την πολιτική Ανοικτής Πρόσβασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρουσίασε η κα Ναταλία Μανωλά (Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών). Πρόκειται για μια συμμετοχική πλατφόρμα επιστημονικών δημοσιεύσεων, μέσω της οποίας η πολιτική της ΕΕ για την Ανοικτή Πρόσβαση περνάει πλέον από το πιλοτικό επίπεδο σε υπηρεσία μεγάλης κλίμακας η οποία βασίζεται στη διαλειτουργικότητα μεταξύ δικτύου αποθετηρίων, εθνικών συσσωρευτών, παρόχων περιεχομένου, αλλά και ενός ευρύτατου ευρωπαϊκού δικτύου.

Συζήτηση και Συμπεράσματα

Στη στρογγυλή τράπεζα που ακολούθησε τις εισηγήσεις, οι προσκεκλημένοι ομιλητές εκπροσώπησαν μεγάλο εύρος φορέων, οι οποίοι συμμετέχουν στη διαμόρφωση κοινής εθνικής πολιτικής για την Ανοικτή Πρόσβαση και παρουσίασαν τις θέσεις τους. Ανακοινώθηκε το πρόσφατο ψήφισμα της Συνόδου των Πρυτάνεων (30/11/2012) για την Ανοικτή Πρόσβαση, σύμφωνα με το οποίο η Σύνοδος υποστηρίζει την αρχή της Ανοικτής Πρόσβασης και παρακινεί τα πανεπιστήμια για τη δημιουργία αποθετηρίων Ανοικτής Πρόσβασης όπου θα κατατίθεται το επιστημονικό απόθεμα κάθε ιδρύματος. Επίσης, υπογραμμίστηκε ο ρόλος που επιτελούν οι βιβλιοθήκες των ιδρυμάτων τόσο στην προώθηση της ιδέας της Ανοικτής Πρόσβασης, όσο και πρακτικά στη λειτουργία των υποδομών αποθετηρίων.

Τέλος, τα συμπεράσματα της Ημερίδας όπως συνοψίστηκαν από τη Δρ. Ε. Σαχίνη (Διεύθυντρια Τμήματος Στρατηγικής και Ανάπτυξης, Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης), καταλήγουν στο ότι είναι αναγκαίο η χώρα να προχωρήσει στη διαμόρφωση πολιτικών και κανονισμών ανοικτής πρόσβασης που να ευθυγραμμίζονται με τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και να ακολουθούν καλές πρακτικές. Οι τρέχουσες συγκυρίες προσφέρουν ευκαιρίες προς την κατεύθυνση αυτή. Στόχος είναι η Ανοικτή Πρόσβαση να γίνει η καθιερωμένη πρακτική για την έγκριτη τρέχουσα έρευνα που παράγεται στη χώρα με δημόσιο χρήμα, αλλά και να συνδεθεί  η ροή της γνώσης με στόχους που τίθενται σε εθνικό επίπεδο.

Η συγκυρία για τη διαμόρφωση πολιτικών θεωρείται θετική, δεδομένου ότι η χώρα επενδύει στην ανάπτυξη διαλειτουργικών ηλεκτρονικών υποδομών σε όλα τα ιδρύματα (με χρηματοδότηση ΕΣΠΑ), και επομένως σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα τα ίδια τα ιδρύματα θα μπορούν να προσφέρουν Ανοικτή Πρόσβαση με αυτοαρχειοθέτηση για το ερευνητικό/διδακτικό τους προσωπικό. Καθώς οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι εκείνες οι οποίες καθοδηγούν τις εξελίξεις στην Ανοικτή Πρόσβαση, είναι επίσης σημαντικό το ότι η χώρα μας στον τεχνολογικό τομέα βρίσκεται σε αρκετα ικανοποιητικό στάδιο.

Κατά τη διαμόρφωση πολιτικών και κανονισμών είναι σημαντικό να υπάρχει συντονισμός στη χώρα, τόσο στο τεχνικό όσο και στο επιχειρησιακό επίπεδο, ώστε να δημιουργηθεί ένα κοινό πλαίσιο κανόνων και πρακτικών που θα βασίζεται σε διεθνείς καλές πρακτικές, θα ενισχύει το τελικό αποτέλεσμα προς όφελος των εθνικών στόχων και θα ευθυγραμμίζεται με τις διεθνείς πρακτικές και επιταγές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σε ό,τι αφορά την ανοικτή πρόσβαση στα επιστημονικά δεδομένα, υπάρχει ανάγκη για παραδειγματικές δράσεις προκειμένου η χώρα να έχει απτά παραδείγματα για προχωρήσει. Και σε αυτόν τον τομέα, η χώρα μας έχει ακόμη πολύ δρόμο, όπως εξάλλου και τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ.

Οι εισηγήσεις των ομιλητών, οι βιντεοσκοπημένες ομιλίες, φωτογραφίες από την εκδήλωση και ένα λεπτομερές απολογιστικό σημείωμα της Ημερίδας είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα http://openaccess.gr/conferences/workshop2012/.