ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ - ΓΝΩΣΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

Τα σημαντικότερα αποτελέσματα της έρευνας του ευρωπαϊκού έργου SOAP (Study of Open Access Publishing) για την Ανοικτή Πρόσβαση, δημοσιεύθηκαν πρόσφατα, με αφορμή και τη λήξη του έργου στο τέλος του Φεβρουαρίου 2011. Το SOAP χρηματοδοτήθηκε από το 7ο Πρόγραμμα για την Έρευνα και είχε ως στόχο να περιγράψει και να συγκρίνει την προσφορά και τη ζήτηση για Ανοικτή Πρόσβαση σε επιστημονικά περιοδικά με αξιολόγηση.

Απώτερος στόχος του έργου ήταν να συλλέξει στοιχεία και δεδομένα, προκειμένου να συμβάλλει στην καινοτομία στις ψηφιακές εκδόσεις ώστε, αφενός, να ωφεληθούν οι ερευνητές και, αφετέρου, οι εκδότες να κατανοήσουν καλύτερα τις ανάγκες των ερευνητών και τις ευκαιρίες προώθησης που υπάρχουν στις ψηφιακές εκδόσεις. Συντονιστής του έργου ήταν το ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πυρηνικών Ερευνών (CERN) και οι υπόλοιποι εταίροι ήταν εκδότες (Springer, Sage, BioMed Central), βιβλιοθήκες (Max Planck Digital Library/Max Planck Society) και χρηματοδοτικοί οργανισμοί έρευνας (the UK Science and Technology Facilities Council).

Στο πλαίσιο του έργου διεξήχθη εκτεταμένη έρευνα (δημοσκόπηση), την οποία απάντησαν περίπου 45.000 ερευνητές από περίπου 170 χώρες και από διάφορες ειδικότητες. Στόχος της έρευνας ήταν να αποτυπώσει τις απόψεις των ερευνητών για τις δημοσιεύσεις Ανοικτής Πρόσβασης, καθώς και σχετικές τους εμπειρίες. Τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας δημοσιεύθηκαν στο αποθετήριο arXiv, όπου είναι προσβάσιμος και ο μεγαλύτερος όγκος των πρωτογενών δεδομένων.

Η έρευνα αναδεικνύει ότι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι ερευνητές θεωρούν την Ανοικτή Πρόσβαση ωφέλιμη για το ερευνητικό τους πεδίο και μέσο βελτίωσης του τρόπου με τον οποίο εργάζεται η ερευνητική κοινότητα. Ταυτόχρονα, ως κύρια εμπόδια για την Ανοικτή Πρόσβαση αναδείχθηκαν το θέμα της χρηματοδότησης των δημοσιεύσεων με Ανοικτή Πρόσβαση (author fees), καθώς και οι επιφυλάξεις των ερευνητών για την ποιότητα των δημοσιεύσεων με Ανοικτή Πρόσβαση.

Πιο αναλυτικά, περίπου το 90% των ερευνητών σε όλες τις ειδικότητες θεωρεί ότι τα περιοδικά Ανοικτής Πρόσβασης είναι ωφέλιμα για το ερευνητικό τους πεδίο. Τα οφέλη που επισημάνθηκαν ομαδοποιήθηκαν από τους υπεύθυνους του έργου σε θεματικές κατηγορίες. Σε μεγάλο βαθμό οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι η επιστημονική κοινότητα ωφελείται συνολικά από την άμεση πρόσβαση στα αποτελέσματα της έρευνας, γιατί η πρόσβαση είναι δωρεάν. Σε μικρότερο βαθμό οι ερευνητές θεωρούν ότι ωφελούνται ατομικά (αύξηση αναγνωρισιμότητας, αναγνώριση έργου, αύξηση ετεροαναφορών) ή ότι διευκολύνεται η πρόσβαση στην έρευνα.

Ακόμη, οι ερευνητές, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, πιστεύουν ότι η δημόσια χρηματοδοτούμενη έρευνα πρέπει να είναι ελεύθερα διαθέσιμη και ότι οι ερευνητές πρέπει να διατηρούν τα πνευματικά δικαιώματα στο έργο τους και να επιτρέπουν την περαιτέρω χρήση του από άλλους. Περισσότεροι από το 60% των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι άρθρα Ανοικτής Πρόσβασης διαβάζονται περισσότερο και λαμβάνουν περισσότερες ετεροαναφορές, ενώ περίπου το 50% πιστεύει ότι εάν οι συγγραφείς πληρώνουν τέλη συγγραφέα προκειμένου να διατίθεται η εργασία τους με Ανοικτή Πρόσβαση, μειώνονται τα χρήματα που διατίθεται για την ίδια την έρευνα. Το ίδιο περίπου ποσοστό πιστεύει ότι οι εκδόσεις Ανοικτής Πρόσβασης ενέχουν λιγότερα έξοδα σε σχέση με αυτές που βασίζονται σε συνδρομές και ότι με τον τρόπο αυτό ωφελείται η δημόσια επένδυση στην έρευνα.

Περίπου το 29% των ερωτηθέντων απάντησε ότι δεν έχει δημοσιεύσει άρθρα με Ανοικτή Πρόσβαση. Από αυτούς, περίπου 40% δεν έχει δημοσιεύσει με Ανοικτή Πρόσβαση λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων για την πληρωμή των τελών συγγραφέα (author fees), ενώ 30% γιατί θεωρεί ότι τα περιοδικά Ανοικτής Πρόσβασης δε χαρακτηρίζονται από υψηλή ποιότητα ή/και δεν έχουν δείκτες απήχησης. Μικρό ποσοστό ερευνητών απάντησε ότι είχε αρνητικές εμπειρίες με τέτοια περιοδικά, δεν υπάρχουν ή δεν γνωρίζει αν υπάρχουν περιοδικά Ανοικτής Πρόσβασης στον τομέα του, ή ότι προτιμά να δημοσιεύει σε συγκεκριμένα καταξιωμένα περιοδικά. Τα ποσοστά αυτά διαφέρουν ανάλογα με τον επιστημονικό κλάδο.

Τέλος, είναι σημαντικό ότι το 52% των ερωτηθέντων, περίπου 23,000 ερευνητές, απάντησε ότι έχει δημοσιεύσει τουλάχιστον ένα άρθρο σε περιοδικό Ανοικτής Πρόσβασης. Οι μισοί εξ αυτών δε χρειάστηκε να πληρώσουν έξοδα συγγραφέα για να δημοσιεύσουν με Ανοικτή Πρόσβαση, ενώ, συγκεκριμένα για τις ανθρωπιστικές και τις κοινωνικές επιστήμες, το ποσοστό αυτό αγγίζει το 70-90%. Σύμφωνα με τους ερευνητές, τα έξοδα του συγγραφέα καλύπτονται από τρεις κύριες πηγές: από συγκεκριμένα κονδύλια για δημοσιεύσεις στο πλαίσιο χρηματοδότησης έρευνας, από κονδύλια έρευνας που δεν προορίζονται για τη συγκεκριμένη χρήση και από κονδύλια που διαθέτει ο φορέας έρευνας όπου εργάζονται για την κάλυψη των εξόδων αυτών. Το 12% των ερευνητών δήλωσε ότι κάλυψε μόνο του τα έξοδα συγγραφέα.

Τα τελικά αποτελέσματα της έρευνας θα δημοσιευθούν στην τελική έκθεση του έργου, η οποία αναμένεται.

Links: Το έργο SOAP
Highlights from the SOAP project survey. What Scientists Think about Open Access Publishing