ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ - ΓΝΩΣΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

Έκθεση για την Ανοικτή Πρόσβαση στη Νότια Ευρώπη δημοσιεύθηκε πρόσφατα από το FECYT (Spanish Foundation for Science and Technology). Η έκθεση αυτή αποτελεί σύνθεση των εκθέσεων έξι χωρών της Ν. Ευρώπης (Ελλάδα, Ιταλία, Γαλλία, Πορτογαλία, Ισπανία και Τουρκία) για την Ανοικτή Πρόσβαση, κατά το 2009. Οι εκθέσεις αυτές συντάχθηκαν με πρωτοβουλία της Southern European Libraries Link και παρουσιάστηκαν στο σεμινάριο για την Ανοικτή Πρόσβαση που διοργάνωσε το FECYT στη Γρανάδα, τον Μάιο του 2010.

Σύμφωνα με την έκθεση, στις χώρες της Ν. Ευρώπης υπάρχουν πολλά κοινά σε ό,τι αφορά την επιστημονική επικοινωνία και την Ανοικτή Πρόσβαση. Πιο συγκεκριμένα, και στις έξι χώρες σημαντικό ποσοστό των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας δημοσιεύεται στην εθνική γλώσσα (διαφορετική της αγγλικής). Αυτό δημιουργεί προβλήματα στην ενσωμάτωση των ερευνητικών αποτελεσμάτων στη διεθνή βιβλιογραφία, μην επιτρέποντάς τους να αποκτήσουν σημασία σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό με τη σειρά του εξηγεί, τουλάχιστον μερικώς, τους σχετικά χαμηλούς αριθμούς περιοδικών από τις χώρες αυτές στους σημαντικούς καταλόγους δεικτών, όπως το JCR της Thompsοn-Reuters και το Scopus της Elsevier.

Επιπλέον, σε αντίθεση με τις Αγγλο-σαξωνικές χώρες, οι μεσογειακές χώρες χαρακτηρίζονται από χαμηλά ποσοστά εμπορικών εκδοτών, ενώ οι περισσότεροι εκδότες συνδέονται με τον δημόσιο χώρο (πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, δημόσιο). Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν δυνατότητες για Ανοικτή Πρόσβαση στο μεγαλύτερο μέρος της έρευνας που παράγεται στις χώρες αυτές, και μάλιστα μεγαλύτερες δυνατότητες σε σχέση με τις Αγγλο-σαξωνικές χώρες. Προϋπόθεση είναι να δημιουργηθούν κανονισμοί που θα υποχρεώνουν τους εθνικούς χρηματοδότες της έρευνας και τους οργανισμούς διεξαγωγής της έρευνας (πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα) να εφαρμόζουν την Ανοικτή Πρόσβαση τουλάχιστον για τη δημόσια χρηματοδοτούμενη έρευνα. Ακόμη, χαρακτηριστικό των παραπάνω χωρών είναι το μεγάλο ποσοστό δημοσιεύσεων στις Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες.

Σχετικά με την Ανοικτή Πρόσβαση, προκύπτει από την έκθεση ότι υπάρχει σημαντική πρόοδος σε όλες τις χώρες, καθώς είναι σταθερή η αύξηση των αποθετηρίων και των περιοδικών Ανοικτή Πρόσβαση. Λίγα πράγματα έχουν γίνει, όμως, στο επίπεδο των πολιτικών Ανοικτής Πρόσβασης, τόσο από τους φορείς έρευνας, όσο και από τους χρηματοδότες της δημόσιας έρευνας και το ίδιο το κράτος.

Ένας σχετικά μικρός αριθμός φορέων έρευνας, και μόνο στις μισές περίπου από τις χώρες αυτές, διαθέτει κανονισμούς υποχρεωτικής κατάθεσης, με συνέπεια τα αποθετήρια Ανοικτής Πρόσβασης να περιλαμβάνουν ελάχιστο περιεχόμενο επιστημονικών δημοσιεύσεων. Μάλιστα, η Ελλάδα και η Τουρκία είναι οι μόνες χώρες που δεν έχουν να επιδείξουν καμία περίπτωση φορέα έρευνας με κανονισμούς υποχρεωτικής κατάθεσης (mandates). Είναι σαφές ότι σε όλες τις χώρες η Ανοικτή Πρόσβαση υποκινείται από κάτω προς τα επάνω (bottom up), δηλαδή από τους ερευνητές, βιβλιοθηκονόμους κ.λπ., ενώ, προκειμένου να ενισχυθεί η Ανοικτή Πρόσβαση, τουλάχιστον από τον αριθμό καταθέσεων στα ιδρυματικά αποθετήρια (αυτοαρχειοθέτηση), είναι ταυτόχρονα αναγκαία και η αντίστροφη προσέγγιση (top down).

Η έκθεση για την Ανοικτή Πρόσβαση στις χώρες της Νότιας Ευρώπης περιλαμβάνει και την έκθεση για την Ανοικτή Πρόσβαση στην Ελλάδα το 2009. Την έκθεση έχουν συγγράψει ο Πάνος Γεωργίου και η Φιόρη Παπαδάτου από το Πανεπιστήμιο Πατρών για λογαριασμό του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Σύμφωνα με την έκθεση αυτή, η χώρα μας κινείται στο πλαίσιο που περιγράφηκε παραπάνω για τις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Σταθερά αυξανόμενη δραστηριότητα στην Ανοικτή Πρόσβαση υπάρχει σε ό,τι αφορά τα ηλεκτρονικά περιοδικά και τα αποθετήρια: περίπου 20 από τα 33 ακαδημαϊκά ιδρύματα διαθέτουν ιδρυματικό αποθετήριο, ενώ ο αριθμός των περιοδικών Ανοικτής Πρόσβασης αυξάνεται σταθερά. Παρόλα αυτά, πολλά περιοδικά και αποθετήρια δεν είναι ακόμη συμβατά με τα διεθνή πρότυπα διαλειτουργικότητας (OAI-PMH), οι υπηρεσίες προς τους χρήστες είναι σχετικά περιορισμένες, δεν υπάρχουν συγκεκριμένα επιχειρησιακά μοντέλα και δεν υπάρχουν προβλέψεις για τη μακροχρόνια διατήρηση του υλικού.

Επιπλέον, από την έκθεση προκύπτει ότι δεν υπάρχουν κανονισμοί για την Ανοικτή Πρόσβαση ούτε στα ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια, αλλά ούτε στους φορείς χρηματοδότησης της έρευνας (π.χ. Υπουργείο Παιδείας). Ως συνέπεια των παραπάνω μεγάλο μέρος των αρχείων που κατατίθενται στα αποθετήρια δεν είναι επιστημονικά άρθρα, αλλά αρχεία περιοδικών, ψηφιοποιημένες συλλογές αρχειακού και άλλου υλικού, μεταπτυχιακά, σημειώσεις μαθημάτων κ.λπ. Τέλος, δειλά κάνει την εμφάνισή του και το ηλεκτρονικό βιβλίο στη χώρα μας, ενώ ο ιδιωτικός τομέας έχει χαρακτηριστικά μικρό ρόλο σε όλες τις παραπάνω προσπάθειες.

Η έκθεση για την Ελλάδα καταγράφει ως σημαντικές προσπάθειες συλλογής περιεχομένου και ενημέρωσης για την Ανοικτή Πρόσβαση τους δικτυακούς τόπους www.openaccess.grκαι www.openarchives.gr, καθώς και τη λίστα των ελληνικών ψηφιακών πηγών που έχει αναπτύξει και ενημερώνει το Πανεπιστήμιο Πατρών (http://www.lis.upatras.gr/Libworld/gr_resources_EL.php).

Δείτε ακόμη τη σχετική ανάρτηση στο http://www.openaccess.gr/blog/?p=251

Για ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές Ανοικτής Πρόσβασης ενημερωθείτε στο http://www.openaccess.gr/policies/

Links: Open Access Report in Southern Europe