ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ - ΓΝΩΣΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

Έρευνα με το θέμα αυτό πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά από την Ithaka, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό στις ΗΠΑ, το 2000 και έκτοτε διεξάγεται κάθε τρία χρόνια. Αντικείμενο της Ithaka είναι η παροχή υποστήριξης στην ακαδημαϊκή κοινότητα στη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών, για την διατήρηση του επιστημονικού αποθέματος και την προώθηση της έρευνας και της διδασκαλίας με βιώσιμους τρόπους. Η τελευταία μελέτη βασίζεται σε έρευνα που διεξήχθη το φθινόπωρο του 2009 σε 35.184 διδάσκοντες σε πανεπιστήμια και κολλέγια των ΗΠΑ.

Η έρευνα του 2009 επικεντρώθηκε σε τρία βασικά σημεία:
1. Στον τρόπο με τον οποίο οι επιστήμονες ανακαλύπτουν την επιστημονική πληροφορία που τους χρειάζεται για την έρευνά τους, σε σχέση με το μεταβαλλόμενο ρόλο των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών
2. Στη μετάβαση των επιστημονικών έργων από το έντυπο στο ψηφιακό μέσο
3. Στην επικοινωνία των επιστημόνων (scholarly communication)

Σε ό,τι αφορά το πρώτο θέμα, η μελέτη δείχνει ότι οι πρακτικές έρευνας των επιστημόνων έχουν αλλάξει άρδην με την αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου. Οι επιστήμονες πλέον ξεκινούν το ερευνητικό τους έργο από εξειδικευμένες διαδικτυακές πηγές (discipline-specific resources) και όχι από τη δικτυακή πύλη της ακαδημαϊκής βιβλιοθήκης ή από έρευνα που απαιτεί τη φυσική τους παρουσία στη βιβλιοθήκη.

Έτσι, οι απόψεις τους για το ρόλο της βιβλιοθήκης αλλάζουν: η βιβλιοθήκη ως κτίριο και ο ρόλος της ως δικτυακή πύλη που συμβάλλει στην έναρξη της έρευνάς τους μειώνονται σταθερά σε σημασία. Ο πιο σημαντικός ρόλος της βιβλιοθήκης, κατά τους ακαδημαϊκούς επιστήμονες, είναι αυτός του "παρόχου" εξειδικευμένης επιστημονικής πληροφορίας μέσω συνδρομών σε περιοδικά, βιβλία και άλλες επιστημονικές πηγές που αυτή διαχειρίζεται και στηρίζει οικονομικά.

Σε δεύτερη μοίρα κατατάσσονται από τους επιστήμονες οι ρόλοι της ως αρχείου και ως υποστηρικτικού μηχανισμού για την έρευνα και τη διδασκαλία. Η σταδιακή απεμπλοκή της βιβλιοθήκης από το ρόλο της στην υποστήριξη εύρεσης πηγών για την έναρξη μίας έρευνας σημαίνει ότι ουσιαστικά κινδυνεύει να χάσει έναν από τους πιο χαρακτηριστικούς της, μέχρι πρόσφατα, ρόλους.

Ταυτόχρονα, όμως, και οι βιβλιοθήκες μεταμορφώνονται, δίνοντας αυξημένη σημασία στην ανάπτυξη εξειδικευμένων υπηρεσιών προκειμένου να εξυπηρετούνται καλύτερα οι επιστήμονες, σύμφωνα με τα γνωστικά τους πεδία. Για ορισμένους, η βιβλιοθήκη τον 21ο αιώνα είναι ένας δικτυακός κόμβος που παρέχει μία γκάμα υπηρεσιών προκειμένου να υποστηρίξει τις ανάγκες του πανεπιστημίου για έρευνα, διδασκαλία και μάθηση.

Αναφορικά με τη μετάβαση από το έντυπο στο ηλεκτρονικό μέσο για τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, η μελέτη της Ithaka διαπιστώνει ότι οι επιστήμονες βασίζονται ολοένα και περισσότερο αποκλειστικά στο ηλεκτρονικό μέσο για τη διεξαγωγή και τη δημοσίευση της έρευνάς τους.

Συγκεκριμένα, οι μεγαλύτερες αλλαγές παρατηρούνται στα περιοδικά, τα οποία σταδιακά κυκλοφορούν μόνο ηλεκτρονικά, ενώ αναμένεται ότι η πρόσβαση στα παλαιά τεύχη των περιοδικών στο μέλλον θα είναι δυνατή μόνο ηλεκτρονικά. Τα ηλεκτρονικά βιβλία έχουν λιγότερη σημασία για τους ακαδημαϊκούς επιστήμονες στις ΗΠΑ, θεωρούνται, όμως, σημαντικό εργαλείο για την έρευνά τους και εξίσου σημαντική θεωρείται και η διατήρησή τους. Τα παραπάνω δημιουργούν νέες ευκαιρίες και νέες προκλήσεις για τη διαχείριση και διατήρηση του ψηφιακού υλικού για τις βιβλιοθήκες, αλλά και νέα επιχειρησιακά μοντέλα για τους εκδότες.

Στο θέμα της επικοινωνίας των επιστημόνων η μελέτη διαπιστώνει ότι, παρά τη δυναμική που παρουσιάζουν τα νέα μέσα δικτυακής επικοινωνίας -λ.χ. τα αποθετήρια, τα blogs, το Twitter-, οι επιστήμονες σε όλα τα γνωστικά πεδία παραμένουν πιστοί σε παραδοσιακούς τρόπους στην επικοινωνία της έρευνάς τους και οι συντηρητικές τους αντιλήψεις σχετικά με το θέμα εμποδίζουν τη συστημική αλλαγή. Σημαντικός, στο σημείο αυτό, εκτιμάται ότι μπορεί να είναι ο ρόλος που θα διαδραματίσουν οργανισμοί που προσφέρουν υπηρεσίες επιστημονικής πληροφόρησης.

Η μελέτη εντόπισε αρκετές διαφορές στις απόψεις των ερευνητών για τα παραπάνω θέματα. Αυτές κυρίως οφείλονται στο διαφορετικό τρόπο με τον οποίο διεξάγεται και δημοσιεύεται η έρευνα στα διάφορα επιστημονικά πεδία (disciplinary differences). Παρότι στις ανθρωπιστικές επιστήμες οι ψηφιακές τεχνολογίες δεν έχουν ακόμη επηρεάσει τόσο σαρωτικά τη διεξαγωγή και τη δημοσίευση της έρευνας όσο στις θετικές επιστήμες, εκτιμάται ότι και οι πρώτες θα ακολουθήσουν το μονοπάτι των θετικών επιστημών καθώς ολοένα και περισσότερο επιστημονικό υλικό διατίθεται σε ψηφιακές μορφές. Από την άλλη, οι οργανισμοί που παρέχουν υπηρεσίες επιστημονικής πληροφόρησης πρέπει να αποκτήσουν μεγαλύτερη σχέση με τους επιστήμονες, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους αφενός, αλλά και αφετέρου να διασφαλίσουν το ρόλο τους για τον 21ο αιώνα.