ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ - ΓΝΩΣΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

Μία σοβαρή προσπάθεια που έγινε πριν από λίγα χρόνια, η οποία συζητείται ακόμη και σήμερα ζωηρά, μπορεί να μην αποτελεί οδηγό για τη διαμόρφωση οριστικής γνώμης (κάτι τέτοιο θα ήταν, έτσι κι αλλιώς, επιπόλαιο), αλλά σίγουρα αξίζει την προσοχή και την περαιτέρω μελέτη από ολόκληρη την επιστημονική και ακαδημαϊκή κοινότητα. Γιατί, ακόμη κι αν δεν δείχνει... τον κόσμο που έρχεται, δείχνει ότι πρέπει όλος ο κόσμος να σκεφτεί... προς τα πού πηγαίνει!

Ως τις αρχές του 2006 το Nature δεχόταν σχόλια, γνώμες και κριτική από επιστήμονες, ερευνητές, αλλά και απλούς αναγνώστες με καλή γνώση του εκάστοτε αντικειμένου για τα δημοσιευμένα -στο χαρτί- άρθρα του. Για τη δημοσίευση των οποίων, φυσικά, ακολουθείται μια αυστηρή και συνεπής διαδικασία αξιολόγησης. Η πολύ σοβαρή αμερικανική επιστημονική επιθεώρηση, που κυκλοφορεί ανελλιπώς από το 1869, δέχεται κάθε χρόνο περίπου 10.000 άρθρα. 60% από αυτά απορρίπτονται δίχως την ανάγκη παραπομπής σε ειδικούς, κατευθείαν από τους συντάκτες του. Τα υπόλοιπα περνούν από την κρίση ειδικού επιστημονικού επιτελείου και, ύστερα από εξονυχιστικούς και αλλεπάλληλους ελέγχους, ποσοστό μόλις 7% βλέπει το φως της δημοσιότητας.

Πριν από λίγα χρόνια το περιοδικό αποφάσισε να δοκιμάσει κάτι εντελώς διαφορετικό απ' ό,τι είχε κάνει στην 140χρονη ιστορία του, προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα: να δημοσιεύει online άρθρα που δέχεται και ταυτόχρονα να προσκαλεί κάθε ενδιαφερόμενο επιστήμονα-ερευνητή να τα σχολιάσει. Όπως ακριβώς γίνεται σε ένα blog - αλλά όχι οποιοδήποτε blog...

Την 1η Ιουνίου 2006 το Nature άρχισε να λειτουργεί το site blogs.nature.com/nature/peerreview/trial/, στο οποίο ανέβαζε άρθρα προς σχολιασμό. Σεβόμενο, φυσικά, πρώτα απ' όλα την ίδια του την ιστορία, το Nature ζητούσε από κάθε δυνητικό σχολιαστή/κριτικό να δηλώσει εκ των προτέρων το ονοματεπώνυμο καθώς και την ηλεκτρονική του διεύθυνση - η τελευταία έπρεπε απαραιτήτως να ανήκει σε domain ακαδημαϊκού ιδρύματος ή άλλου ερευνητικού φορέα. "A trial of open peer review" χαρακτήρισαν οι υπεύθυνοι του περιοδικού το εγχείρημά τους αυτό.

Βέβαια, η ιδέα της δημιουργίας και τροφοδοσίας εξειδικευμένων δικτυακών τόπων με επιστημονικές εργασίες δεν ήταν καινούργια. Αρκετό καιρό πριν, το γνωστό πανεπιστήμιο Cornell της Νέας Υόρκης, είχε ανεβάσει στο site ArXiv.org εκατοντάδες εργασίες στους τομείς της φυσικής, των μαθηματικών, της επιστήμης των υπολογιστών κ.ά. Την ίδια περίοδο, επίσης, στην Αθήνα της Τζόρτζια των ΗΠΑ ξεκινούσε το Global Text Project (GTP), αξιοποιώντας την τεχνολογίας βίκι (με την οποία λειτουργεί από το 2001 και η Wikipedia, η ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια που γράφεται, διορθώνεται και συμπληρώνεται διαρκώς από τακτικούς και έκτακτους εθελοντές-χρήστες του Διαδικτύου).

Με το GTP μπορούσε, οποιοσδήποτε το επιθυμούσε, να συμβάλει στη συγγραφή κειμένων για υπό έκδοση βιβλία. Η εργασία του, όμως, έπρεπε να περάσει υποχρεωτικά από την έγκριση ειδικών επιμελητών, ώστε να διασφαλιστεί η αξιοπιστία του τελικού προϊόντος. Η προσπάθεια αυτή στόχευε τους φοιτητές των αναπτυσσόμενων χωρών, οι οποίοι συχνά δυσκολεύονται να ξοδέψουν ως και 100 ευρώ για κάθε σύγγραμμα.

Τι έγινε, τελικά, με το πείραμα του Nature; Η διαδικασία παρέμεινε σε λειτουργία έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2006. Κατά τη διάρκεια αυτών των τεσσάρων μηνών, παρά τον αρχικό ενθουσιασμό, λίγοι συγγραφείς δέχτηκαν να "μπουν στο παιχνίδι". Οι περισσότεροι δίστασαν να συμμετάσχουν με άρθρα, αλλά και κριτικά σχόλια. Φυσικά, η διαδικασία δούλεψε. "Δούλεψε όπως κάθε άλλη διαδικασία σχολιασμού και έγκρισης επιστημονικών άρθρων", λένε οι υπεύθυνοι του περιοδικού. Σε σχετική έρευνα που πραγματοποίησαν, μάλιστα, 74% των συγγραφέων συμφώνησε πως η προσπάθεια αυτή συνετέλεσε στη βελτίωση των άρθρων τους, 20% τήρησαν ουδέτερη γνώμη και μόνο 6% διαφώνησαν. Αλλά οι αριθμοί ήταν μικροί και η "κρίσιμη μάζα" ουδέποτε προσεγγίστηκε.

"Δεν επρόκειτο για ελεγχόμενο πείραμα", σπεύδουν, ωστόσο, να συμπληρώσουν οι συντάκτες του Nature - και σωστά πράττουν. "Έτσι, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να οδηγήσει σε καταδίκη δια παντός μιας online διαδικασίας σχολιασμού, κριτικής, αξιολόγησης και τελικής έγκρισης επιστημονικών άρθρων", τονίζουν.