ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ - ΓΝΩΣΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ

Σίγουρος πως οι φορείς χρηματοδότησης της επιστημονικής έρευνας θα συνειδητοποιήσουν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα ότι οφείλουν να εξασφαλίζουν τη δυνατότητα Ανοικτής Πρόσβασης κάθε ενδιαφερόμενου στα αποτελέσματα της έρευνας που οι ίδιοι χρηματοδοτούν, είναι ο διευθυντής της SPARC Europe (the Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition), μιας συμμαχίας 110 ακαδημαϊκών και ερευνητικών βιβλιοθηκών από 14 ευρωπαϊκά κράτη. Ο David Prosser (PhD - BSc στη Φυσική), με μεγάλη πείρα σε όλο το φάσμα της εκδοτικής διαδικασίας, τονίζει σε συνέντευξή του στον Παναγιώτη Στ. Ανδριανέση, πως κάθε χώρα που θέλει να αντιμετωπίζει σοβαρά την υπόθεση της έρευνας θα πρέπει να χειριστεί κατάλληλα και το ζήτημα της πολιτικής της Ανοικτής Πρόσβασης.

Η SPARC Europe είναι μια συμμαχία ευρωπαϊκών ερευνητικών βιβλιοθηκών, ενώσεων βιβλιοθηκών και ερευνητικών ιδρυμάτων από 14 χώρες της ηπείρου μας. Παρέχουμε μια "φωνή" για όλη την ακαδημαϊκή κοινότητα, καθώς και την υποστήριξη και τα εργαλεία εκείνα που είναι απαραίτητα, ώστε να επέλθει μια μεταβολή προς το καλύτερο στο σύστημα των επικοινωνίας των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων κάθε είδους. Αποστολή μας είναι να προωθήσουμε ένα ανοικτό σύστημα επικοινωνίας στην ευρωπαϊκή ακαδημαϊκή κοινότητα μέσω παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και εκπαίδευσης. Έργο μας επίσης είναι η προώθηση των νέων προτύπων, καθώς και των συνεργασιών με όλους τους ενδιαφερόμενους εταίρους προς όφελος των ερευνητών και της κοινωνίας σε ολόκληρη την Ευρώπη, αλλά και εκτός αυτής.

Πώς θα ορίζατε την έννοια της Ανοικτής Πρόσβασης;

Ο ορισμός της έννοιας Ανοικτή Πρόσβαση, που θα ήθελα να σας δώσω, προέρχεται από την πρωτοβουλία της Βουδαπέστης: "Με τον όρο ‘Ανοικτή Πρόσβαση' εννοούμε την ελεύθερη διαθεσιμότητά ενός συνόλου άρθρων που περιέχουν τα αποτελέσματα επιστημονικής έρευνας, στο δημόσιο (μη συνδρομητικό) Διαδίκτυο, η οποία επιτρέπει σε οποιονδήποτε χρήστη να διαβάσει το πλήρες κείμενο κάθε άρθρου, να το ‘κατεβάσει' στον υπολογιστή του, να το αντιγράψει, να το τυπώσει και να το διανείμει. Επίσης, να αναζητήσει οποιαδήποτε πληροφορία επιθυμεί στα άρθρα αυτά και να τα συνδέσει (με hyperlink) σε ένα ευρετήριο, να εισάγει το περιεχόμενό τους στο λογισμικό με το οποίο εργάζεται, ή να τα χρησιμοποιήσει για οποιοδήποτε άλλο νόμιμο σκοπό, χωρίς οικονομικά, νομικά, ή τεχνικά εμπόδια, με μόνη προϋπόθεση να έχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Ο μόνος περιορισμός στην αναπαραγωγή και τη διανομή, και ο μόνος ρόλος για τα πνευματικά δικαιώματα σε αυτήν τη διαδικασία, είναι για να αποδοθεί στους συντάκτες των άρθρων ο έλεγχος επί της ακεραιότητας της εργασίας τους, καθώς και του δικαιώματος να αναγνωριστούν ως συγγραφείς των άρθρων αυτών και να αναφέρονται ως τέτοιοι σε καταλόγους, ευρετήρια και σχετικές επιστημονικές βιβλιογραφίες.

Πώς βλέπετε σήμερα να προχωρά η υπόθεση της Ανοικτής Πρόσβασης, διεθνώς;

Σήμερα υπάρχουν σχεδόν 4.000 περιοδικά ανοικτής πρόσβασης (www.doaj.org/) και πάνω από 1.300 αποθετήρια ανοικτής πρόσβασης (www.opendoar.org/) παγκοσμίως. Υπάρχει επίσης ένας αυξανόμενος αριθμός χρηματοδοτικών οργανισμών και πανεπιστημίων που εφαρμόζουν πολιτικές ανοικτής πρόσβασης.

Ο ρόλος της βιβλιοθήκης, όπως τη γνωρίζαμε μέχρι τις μέρες μας, αναμένεται να αλλάξει;

Ως τώρα, η παραδοσιακή βιβλιοθήκη ήταν υπεύθυνη για τη λήψη της παγκόσμιας γνώσης και τη μεταφορά της εντός του φορέα (ίδρυμα, ερευνητικό κέντρο, βιβλιοθήκη κ.λπ.). Σε ένα ανοικτό ψηφιακό περιβάλλον η ροή των πληροφοριών πλέον αλλάζει. Ο ρόλος της βιβλιοθήκης στο νέο αυτό περιβάλλον είναι πια αντίστροφος: να πάρει τη γνώση από μέσα από το ίδρυμα και να τη διανείμει σε όλο τον κόσμο.

Και με τα περιοδικά και τα αποθετήρια Ανοικτής Πρόσβασης, τι γίνεται;

Όπως ανάφερα και προηγουμένως, σήμερα υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός περιοδικών και αποθετηρίων, τα οποία είναι συμβατά με τις αρχές της Ανοικτής Πρόσβασης - και ο αριθμός αυτός αυξάνεται με ταχύ ρυθμό. Πολλά από τα περιοδικά Ανοικτής Πρόσβασης διακρίνονται από υψηλό βαθμό απήχησης στην ακαδημαϊκή κοινότητα και σε αυτά δημοσιεύονται μερικά από τα πιο σημαντικά άρθρα με αποτελέσματα επιστημονικής έρευνας. Το περιεχόμενο των αποθετηρίων αυξάνεται επίσης και οι αναγνώστες αναζητούν ολοένα και περισσότερο σε αυτά πληροφορίες για ερευνητικές εργασίες. Τα αντίγραφα των επιστημονικών άρθρων στα αποθετήρια εμφανίζονται συχνά πολύ υψηλά στους καταλόγους με τις πιο συχνές αναζητήσεις στους δικτυακούς τόπους Google (www.google.com) και Google Scholar (scholar.google.com). Και φυσικά, δεν υπάρχει καμία σύγκρουση μεταξύ των περιοδικών Ανοικτής Πρόσβασης και των αποθετηρίων - και τα δύο λειτουργούν καλά μαζί, συμπληρώνοντας το ένα τον άλλο.

Ποιον ορισμό θα δίνατε στον όρο "ηλεκτρονική έρευνα";

Θα σας έλεγα πως με τον όρο "ηλεκτρονική έρευνα" (e-research) εννοούμε την ανάγκη για ενσωμάτωση, συνένωση και ανάλυση πληροφοριών από ιδιαιτέρως ανόμοιους και διασκορπισμένους πόρους.

Υποθέτω πως η Ανοικτή Πρόσβαση παίζει, συνεπώς, σημαντικό ρόλο στην έρευνα αυτή...

Σίγουρα. Η Ανοικτή Πρόσβαση αποτελεί έννοια ζωτικής σημασίας για την "ηλεκτρονική έρευνα". Αν αυτοί οι πόροι, που σας ανέφερα πριν, δεν είναι συμβατοί με τις αρχές της Ανοικτής Πρόσβασης, είναι πολύ δύσκολο να τους χρησιμοποιήσει κάποιος και να μπορέσει να πραγματοποιήσει την έρευνα, που επιθυμεί. Επίσης, η "ηλεκτρονική έρευνα" απαιτεί τη συνεργασία μεταξύ ερευνητών που προέρχονται από ποικίλα γνωστικά αντικείμενα και διαφορετικές χώρες. Η συνεργασία αυτή γίνεται πολύ ευκολότερη όταν έχουν οι ερευνητές πρόσβαση στις κάποιες πληροφορίες. Και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της Ανοικτής Πρόσβασης.

Και ως προς τα θέματα των πνευματικών δικαιωμάτων, βλέπετε να υπάρχει κάποια σύγκρουση με την Ανοικτή Πρόσβαση;

Όχι, ουδεμία αντίθεση υφίσταται μεταξύ των εννοιών των πνευματικών δικαιωμάτων και της Ανοικτής Πρόσβασης. Οι ερευνητές έχουν δύο κύριες ανάγκες: καταρχάς, θέλουν οι συνάδελφοί τους να έχουν τη δυνατότητα να ανατρέχουν στα άρθρα τους και βέβαια να αναγνωρίζονται, οι ίδιοι, ως οι συγγραφείς των άρθρων αυτών. Τα πνευματικά δικαιώματα εξασφαλίζουν την ακεραιότητα της εργασίας που απαιτείται για τη συγγραφή ενός επιστημονικού άρθρου, αλλά η Ανοικτή Πρόσβαση χρησιμοποιεί τα πνευματικά δικαιώματα για να εξασφαλίσει ότι τα έγγραφα μπορούν να διανεμηθούν ευρέως. Στο συνδρομητικό μοντέλο τα πνευματικά δικαιώματα χρησιμοποιούνται για να περιορίσουν την πρόσβαση (παρέχοντας πρόσβαση μόνο στους συνδρομητές). Στην Ανοικτή Πρόσβαση τα πνευματικά δικαιώματα (τα οποία, υπό φυσιολογικές συνθήκες, παραμένουν στον συγγραφέα) χρησιμοποιούνται για να προωθήσουν την ευρεία διανομή των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας.

Συμπεραίνω ότι είστε αισιόδοξος για το μέλλον της Ανοικτής Πρόσβασης;

Κατά τη διάρκεια των επόμενων ετών το ποσοστό των επιστημονικών άρθρων, τα οποία θα είναι διαθέσιμα μέσω της Ανοικτής Πρόσβασης, σίγουρα θα αυξηθεί. Οι φορείς που χρηματοδοτούν την επιστημονική έρευνα, καθώς και τα πανεπιστήμια θα συνειδητοποιήσουν πως δική τους ευθύνη είναι να εξασφαλίσουν ότι όλα τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας, που οι ίδιοι χρηματοδοτούν, θα είναι προσβάσιμα σε κάθε ενδιαφερόμενο μέσω της Ανοικτής Πρόσβασης. Σύντομα, θα είναι ασυνήθιστο για έναν φορέα χρηματοδότησης ή ένα πανεπιστήμιο να μην ακολουθούν πολιτική Ανοικτής Πρόσβασης. Οποιαδήποτε χώρα, όπως η Ελλάδα, που επιθυμεί να προαχθεί διεθνώς ως χώρα που αντιμετωπίζει σοβαρά την υπόθεση της έρευνας, θα πρέπει να αντιμετωπίσει το ζήτημα της πολιτικής Ανοικτής Πρόσβασης.

Πηγή: Περιοδικό "Καινοτομία, Έρευνα και Τεχνολογία", Τεύχος 70