ΜΙΚΡΟΤΕΡΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Αναζήτηση

Συνεντεύξεις

Share |

"Η Ανοικτή Πρόσβαση ήταν μια πολύ μεγάλη ανάγκη για την ερευνητική κοινότητα!"

03/09/2009
Baxevanidis
Συνέντευξη του Κυριάκου Μπαξεβανίδη, Aναπληρωτή Προϊσταμένου, Τομέας GEANT & e-Infrastructure, Γενική Διεύθυνση Κοινωνίας της Πληροφορίας και Μέσων Επικοινωνίας, Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Από τον Αύγουστο του 2008, μια πιλοτική εφαρμογή, μέσα από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την έρευνα της ΕΕ, δίνει "σάρκα και οστά" στην Ανοικτή Πρόσβαση, με σκοπό την ενίσχυση της απρόσκοπτης πρόσβασης στα αποτελέσματα της έρευνας, αλλά και σε γενικότερα ερευνητικά δεδομένα -συνεπώς την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας- ικανοποιώντας ένας μεγάλο αίτημα επιστημόνων και ερευνητών. Ο Κυριάκος Μπαξεβανίδης, αναπληρωτής προϊστάμενος στον τομέα GEANT & e-Infrastructure της Γενικής Διεύθυνσης Κοινωνίας της Πληροφορίας και Μέσων Επικοινωνίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εξηγεί, σε συνέντευξή του στον Παναγιώτη Στ. Ανδριανέση, τη σημασία του έργου για την ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά και για όλους τους ευρωπαίους πολίτες.


Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κύριε Μπαξεβανίδη, κάτι σημαντικό γίνεται εδώ και λίγους μήνες στον χώρο της Ανοικτής Πρόσβασης, έτσι δεν είναι;

Θεωρώ πως ναι. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανταποκρίθηκε σε ορισμένες μελέτες και σε ένα γενικότερο αίτημα της επιστημονικής κοινότητας, για να δημιουργηθεί αυτή η νέα πολιτική στο χώρο της Ανοικτής Πρόσβασης. Κομβικό σημείο αποτέλεσε, πριν από περίπου δύο χρόνια, μια επίσημη συνάντηση με τον Επίτροπο Έρευνας, στον οποία επιδόθηκε κείμενο υπογραμμένο από περισσότερους από 30.000 επιστήμονες και ερευνητές, οι οποίοι ζητούσαν την άμεση προώθηση του θέματος αυτού. Κατόπιν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κινήθηκε άμεσα. Χρηματοδότησε, όπως γίνεται σε αντίστοιχες περιπτώσεις, τη διεξαγωγή μελέτης για το ζήτημα, η μελέτη πραγματοποιήθηκε, βγήκαν ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα και αμέσως μετά αποφασίστηκε να προωθηθεί αυτή η καινούργια πολιτική της Ανοικτής Πρόσβασης.

Πείτε μας, με δυο λόγια, πώς βλέπει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το θέμα αυτό - πώς θα περιγράφατε τον όρο Ανοικτή Πρόσβαση;

Πρόκειται για έναν εναλλακτικό τρόπο, κατά τον οποίο, επιστημονικά αποτελέσματα (κυρίως επιστημονικά άρθρα, αλλά όχι μόνο, αφού μπορεί να είναι και γενικότερα επιστημονικά δεδομένα, που προέρχονται από πειράματα, μελέτες και έρευνες) κατατίθενται σε αποθετήρια, στα οποία κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να έχει ελεύθερη πρόσβαση. Να σημειώσω εδώ πως αυτή η διαδικασία δεν καταργεί το υπάρχον μοντέλο, το μοντέλο των εκδοτών επιστημονικού περιεχομένου, δηλαδή τον βασικό τρόπο με τον οποίο δημοσιοποιούνται σήμερα τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας. Απλά προσφέρει μία εναλλακτική μέθοδο για τον ίδιο στόχο: τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας.

Γιατί είναι αναγκαία η προώθηση των αρχών της Ανοικτής Πρόσβασης;

Τα αποτελέσματα της έρευνας -ειδικά σε ορισμένους τομείς- έχουν σημασία για την οικονομία, αλλά και ευρύτερα για όλη την κοινωνία, όταν μπορούμε να τα εκμεταλλευτούμε όσο πιο σύντομα γίνεται, ώστε να δημιουργήσουμε νέα έρευνα ή να τα αξιοποιήσουμε για τη σχεδίαση και παραγωγή καινούργιων προϊόντων. Σήμερα παρατηρείται, δυστυχώς, το φαινόμενο, να υφίσταται ορισμένες φορές ένας φραγμός στην προσπάθεια που γίνεται για να φτάσουν τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας, μέσω των επιστημονικών περιοδικών, στο ευρύ κοινό (ερευνητές και άλλοι ενδιαφερόμενοι). Καταρχάς, κάθε ενδιαφερόμενος οφείλει να πληρώσει - συχνά, δε, πρέπει να καταβάλει σημαντικά ποσά. Ύστερα, παρατηρείται ένα σχήμα οξύμωρο: ενώ μιλάμε για έρευνα, την οποία χρηματοδοτούμε από το λεγόμενο "δημόσιο κορβανά" (εθνικό ή ευρωπαϊκό), δηλαδή από χρήματα όλων των φορολογούμενων πολιτών, όσον αφορά στα αποτελέσματά της, πρέπει να (ξανα)πληρώσουμε, για να αποκτήσουμε πρόσβαση σε αυτά! Έχουμε, δηλαδή, ένα μοντέλο διπλής πληρωμής εκ μέρους του πολίτη: μέσω της φορολογίας με σκοπό τη χρηματοδότηση της επιστημονικής έρευνας και μέσω της καταβολής συνδρομής στα επιστημονικά περιοδικά, ώστε να μπορέσει να αποκτήσει πρόσβαση στα τεύχη, όπου δημοσιεύονται τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής. Αυτό ακριβώς το μοντέλο προσπαθεί να διορθώσει η  Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Φυσικά, το κάνει σταδιακά και με έναν πολύ προσεκτικό τρόπο, γιατί δεν πρέπει -και δεν επιθυμεί- να θίξει τα σημαντικά συμφέροντα των εκδοτών επιστημονικών περιοδικών.

Πώς ακριβώς κινείται, λοιπόν, η Επιτροπή;

Δημιουργούμε (προσθέτουμε) ένα καινούργιο άρθρο στις νέες ερευνητικές συμφωνίες - περίπου στο 20% των επιστημονικών περιοχών, που χρηματοδούνται από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο Έρευνας της ΕΕ (Ενέργεια, Περιβάλλον, Υγεία, Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών, Ερευνητικές Υποδομές, Επιστήμη στην Κοινωνία, Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες). Το άρθρο αυτό αναφέρει πως μετά μία περίοδο "εμπάργκο" διάρκειας έξι μηνών (στους τομείς της Ενέργειας, του Περιβάλλοντος, της Υγείας, των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών και των Ερευνητικών Υποδομών) ή δώδεκα μηνών (Επιστήμη στην Κοινωνία,  Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες), τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας θα πρέπει, με κάποιο τρόπο, να είναι προσβάσιμα ανοικτά στο ευρύ κοινό. Αυτό θα αποτελεί υποχρέωση: τα αποτελέσματα, αφού περάσει το χρονικό διάστημα του "εμπάργκο", θα πρέπει υποχρεωτικά να δημοσιοποιούνται οπωσδήποτε και να καθίστανται ελεύθερα προσβάσιμα από κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη.

Μιλάμε, δηλαδή, για τις καινούργιες έρευνες.

Ναι, αυτή η διαδικασία έχει ξεκινήσει από τον Αύγουστο 2008 - από τότε σε κάθε συμφωνία χρηματοδότησης της επιστημονικής έρευνας προστίθεται το άρθρο, για το οποίο σας μίλησα προηγουμένως, με το οποίο καθίσταται υποχρεωτική η παραπάνω διαδικασία. Όλες οι συμφωνίες, πλέον, περιλαμβάνουν αυτό το άρθρο - είναι το υπ' αριθμόν 39, του Παραρτήματος II. Όσον αφορά την πολιτική, λοιπόν, είμαστε στο σημείο αυτό.

Αυτόματα, βέβαια, δημιουργούνται ορισμένα ερωτήματα. Για παράδειγμα, είμαι ένας ερευνητής και δεν έχω πού να δημοσιεύσω ένα άρθρο μου, τι κάνω; Με υποχρεώνετε, δηλαδή, μέσω της συμφωνίας, τα αποτελέσματα της επιστημονικής μου έρευνας να δημοσιοποιούνται και να καθίστανται ανοικτά προσβάσιμα από την ερευνητική κοινότητα και από κάθε ενδιαφερόμενο, αλλά πού θα μπορώ να το κάνω αυτό;

Επίσης, η πρωτοβουλία αυτή έχει σημασία όταν έχουμε κοινά πρότυπα ως προς την πρόσβαση στα επιστημονικά άρθρα - αν δεν μπορούμε, λόγω ύπαρξης διαφορετικών formats ή άλλων λόγων, να πάρουμε τα επιστημονικά δεδομένα που επιθυμούμε, τότε η προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην κατεύθυνση της Ανοικτής Πρόσβασης δεν θα αγκαλιαζόταν από την ευρωπαϊκή ακαδημαϊκή κοινότητα. Καταλαβαίνετε, πως κάτι τέτοιο θα ήταν και το χειρότερο: να υπάρξει μια τόσο σημαντική πρωτοβουλία, την οποία ζητούσαν οι επιστήμονες και ο ερευνητές, και να μη γίνει αποδεκτή από τους ίδιους, με συνέπεια να ατονήσει... Γι' αυτό, επικουρικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έρχεται και χρηματοδοτεί και τη δημιουργία μιας καινούργιας υποδομής.

Υπάρχει ήδη μια πρόσκληση υποβολής προτάσεων, που ανακοινώθηκε στις 09.12.2008 με καταληκτική ημερομηνία στις 17.03.2009, με την οποία καλούνται κοινοπραξίες φορέων και εταιρειών από τουλάχιστον τρεις χώρες να υποβάλουν τις προτάσεις τους για τη δημιουργία μιας υποδομής, με την οποία θα καταστεί δυνατό, επιστημονικά άρθρα και επιστημονικά δεδομένα γενικότερα να αποθηκεύονται σε ένα ευρωπαϊκό αποθετήριο, που θα δημιουργηθεί για το σκοπό αυτό, σε πιλοτική μορφή και μέχρι το τέλος του 7ου Προγράμματος Πλαίσιο. Το αποθετήριο αυτό θα καλύπτει το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο και τα επιστημονικά δεδομένα που εξάγονται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας. Επίσης, θα ήθελα να τονίσω πως η απαιτούμενη τεχνογνωσία υπάρχει - αυτό που ζητάμε να δημιουργηθεί είναι ένα πλαίσιο, να γίνει ο απαραίτητος συντονισμός και η σύνθεση της υποδομής, παρά η δημιουργία της από το μηδέν.

Ποια είναι τα μηνύματα που λαμβάνετε για την προσπάθειά σας αυτή;

Αν και ακόμη είναι νωρίς, τα μηνύματα είναι πολύ θετικά. Όπως σας είπα, εξάλλου, μιλάμε για κάτι που το ήθελε η επιστημονική κοινότητα. Περιμένουμε να δούμε πώς θα πάει το έργο στην παρούσα -πιλοτική- φάση, αλλά σίγουρα η Ανοικτή Πρόσβαση ήταν μια πολύ μεγάλη ανάγκη.

Θα εξακολουθήσει να υφίσταται το έργο και να λειτουργεί και μετά τη λήξη του 7ου Προγράμματος Πλαίσιο;

Κοιτάξτε, υπάρχει η ελπίδα και η προσδοκία ότι θα χρηματοδοτηθεί και σε άλλο επίπεδο στο μέλλον. Πάντως, σήμερα, αυτό αποτελεί μια πιλοτική εφαρμογή, με σκοπό την ενίσχυση της απρόσκοπτης πρόσβασης στα αποτελέσματα της έρευνας, αλλά και σε γενικότερα ερευνητικά δεδομένα, συνεπώς την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Για τις παλαιότερες, τις υπάρχουσες έρευνες και τα αποτελέσματά τους προβλέπεται κάτι ανάλογο;

Για το θέμα αυτό δεν είμαι ειδικός για να σας μιλήσω - μπορώ να φανταστώ, όμως, πως για τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας, τα οποία ήδη έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά περιοδικά, θα ήταν λίγο δύσκολο να αλλάξουν οι όροι και οι διαδικασίες. Βέβαια, μην ξεχνάτε και το γεγονός ότι, μιλώντας για παλαιότερες έρευνες (πριν από δύο ή περισσότερα χρόνια), είναι προφανές ότι αναφερόμαστε σε αποτελέσματα που δεν ενδιαφέρουν πλέον τόσο τους ερευνητές, είτε δημοσιευτούν υπό το πρίσμα της Ανοικτής Πρόσβασης είτε όχι - οι εξελίξεις παντού και ιδιαίτερα στους ερευνητικούς χώρους "τρέχουν" πολύ γρήγορα και το σημαντικότερο είναι η εξασφάλιση της ελεύθερης πρόσβασης στη σημερινή και την αυριανή γνώση.

Να επιστρέψουμε στο χώρο των σημερινών εκδοτών: υπάρχουν, νομίζω, λύσεις (επιχειρηματικά μοντέλα) που επιτρέπουν την συνύπαρξη εκδοτών και συστήματος Ανοικτής Πρόσβασης, έτσι δεν είναι;

Ασφαλώς, μα είναι ξεκάθαρα τα πράγματα: ναι, μια νέα πολιτική δημιουργεί ορισμένα καινούργια δεδομένα, αλλά η Ανοικτή Πρόσβαση δεν έρχεται για να καταργήσει την υπάρχουσα κατάσταση, αλλά για να προσφέρει μια νέα, εναλλακτική δίοδο. Ύστερα, εκτός από τον λεγόμενο "πράσινο" δρόμο, υπάρχει και ο "χρυσός", σύμφωνα με τον οποίο οι ερευνητικοί οργανισμοί είναι αυτοί που χρηματοδοτούν τη δημοσιοποίηση, την "εμφάνιση" των αποτελεσμάτων της ερευνητικής δραστηριότητας στα επιστημονικά περιοδικά - οπότε προτείνεται και μία άλλη πηγή χρηματοδότησης αυτού του μοντέλου, άρα είναι και παραμένει σημαντική εδώ η θέση των εκδοτών.

Από την άλλη πλευρά, βέβαια, αυτό που προσδοκούμε είναι πως και οι ίδιοι οι εκδότες θα αγκαλιάσουν αυτά τα καινούργια μοντέλα και εκ των πραγμάτων θα δούμε και τη δημιουργία ορισμένων νέων επιχειρηματικών μοντέλων - για τους εκδότες, αλλά και γενικότερα. Ένα είναι σίγουρο: θα υπάρξουν αλλαγές σε όλο το χώρο - θα πραγματοποιηθούν, όμως, με προσεκτικά βήματα, θα είναι σταδιακές, με την πρόβλεψη περιόδων προσαρμογής σε κάθε νέο μοντέλο.

Και όσον αφορά την εγχώρια έρευνα;

Όπως γνωρίζετε, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή λειτουργεί με βάση την αρχή της επικουρικότητας, της συμπληρωματικότητας ως προς τα κράτη-μέλη. Εξάλλου, αυτή τη στιγμή, ο κοινοτικός προϋπολογισμός δεν μπορεί να καλύψει τα εγχώρια θέματα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως, το πιλοτικό πρόγραμμα, που ξεκινήσαμε και προτείνουμε, μπορεί κάλλιστα να ακολουθηθεί και από εθνικά προγράμματα - φυσικά, για τη δημιουργία αντίστοιχων εθνικών αποθετηρίων απαιτούνται και σημαντικές εγχώριες επενδύσεις. Εννοείται πως σε κάθε τέτοια περίπτωση τα πράγματα θα είναι πολύ πιο εύκολα, αφού θα υπάρχει ήδη ένα ευρωπαϊκό αποθετήριο και τα εθνικά πρότυπα που θα πρέπει να τηρηθούν θα είναι τα ίδια (τουλάχιστον συμβατά) με τα ευρωπαϊκά.

Πηγή: Περιοδικό "Καινοτομία, Έρευνα και Τεχνολογία", Τεύχος 69

 

Σύνδεσμοι:

E-infrastructure Programme

Open access pilot in FP7




ΚΟΣΜΟΣ
ΕΛΛΑΔΑ